Polyester Kumaş | Sentetik Bir Buluş, Tarihi ve Kullanım Alanları
- Nil Tekstil
- 16 Eyl
- 5 dakikada okunur
Polyester kumaş, günlük hayatta sıklıkla karşılaştığımız, geniş kullanım alanına sahip bir kumaş çeşidi.
20. yüzyılın başlarından itibaren endüstrileşmenin ivme kazanması ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi ile kumaşa olan talep artışı hızla büyüyor. Doğal elyaflar sınırlı doğal kaynaklardan üretildiği için artan talebi karşılamakta yetersiz kalıyor.
Tekstil sektörünün dönüşümü böylelikle başlamış oluyor. Doğal liflerden daha dayanıklı ve uzun ömürlü olabilecek suni lifleri üretme çalışmaları hız kazanıyor. Polyester ve nihayetinde de polyester kumaş üretiliyor.
Polyesterin ortaya çıkış hikayesini, polyester kumaşın bulunuşunu ve kullanım alanlarını keşfedin.
Polyester Nedir? | Ortaya Çıkış Hikayesi
On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru, bilim insanları suni lif üretmeye çalışıyorlar. Önce selüloz bazlı viskon ve asetat gibi lifler üretilmeye başlanıyor. Tam sentetik lifler ise henüz üretilemiyor.
1926 yılında, Wallace Carothers ile birlikte çalışan Amerikalı bilim insanları naylon olarak bildiğimiz poliamidi üretiyor. Bu buluş tekstil başta olmak üzere birçok sektörde çığır açan bir gelişme oluyor.
Alkol ve karboksilik asitleri karıştırarak polyesterin bulunuşuna giden ilk polyester polimerleri icat eden kişi de Wallace Carothers. Yalnız, bu sentetik lifler kararlı yapıda değil ve sıcak suyla temas ettiğinde yapısı bozuluyor.
1935 yılına gelindiğinde, ABD’li DuPont, poliamid elyafını ilk defa eğirebiliyor. 1938 yılında ise ilk poliamid iplikler piyasa sürülüyor. Bir yıl sonra sentetik çoraplar kullanıma sunuluyor. 400'ün üzerinde ismin önerildiği bir yarışmadan sonra ise naylon ismi, poliamid elyaflar için kullanılan isim haline geliyor.
İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle beraber, ABD’deki kimya endüstrisi, savaşa hizmet edecek şekilde evriliyor, bu da sentetik lif çalışmalarının İngiltere’de öne geçmesine sebebiyet veriyor.
1939 yılında John Winfield ve James Dickson adlı iki İngiliz kimyager, polietilen tereftalatı (PET) sentezliyorlar. Böylelikle polyester kumaşın, aynı zamanda pet şişelerin de hammaddesini üretmiş oluyorlar.
Polyester kelimesi, çoklu anlamına gelen ‘‘poly’’ ve petrolden elde edilen kimyasal bir bileşik olan ‘‘ester’’ kelimelerinin birleşiminden oluşuyor. Polyester, tereftalatın polietilen ile sentezi, yani bir polimer türü.
Polimer, birden fazla tekrar eden molekül biriminin (monomerin) birleşmesiyle oluşan uzun zincirli kimyasal yapıya deniyor. Polyester, petrol tabanlı ham maddelerden elde ediliyor, çok yönlü ve dayanıklı bir yapıya sahip.
Polyester Kumaş Nedir? | Tercih Edilme Sebepleri
Polyester kumaş, polyester polimerlerden üretilen sentetik liflerin eğrilmesi ve dokunmasıyla elde ediliyor. Fakat piyasaya ilk sürüldüğü zamanlarda polyester kumaşı işlemeye alışmak o kadar da kolay olmuyor.
Polyester kumaşın kullanıma hazır hale gelmesi için birçok yeni işlemden geçmesi gerekiyor. Birçok prosedür, teknolojik açıdan geri kalmış tekstil endüstrisi için yeni kalıyor. Sağladığı birçok avantaja rağmen üreticilerin de tüketicilerin de sentetik kumaşlara alışması uzun sürüyor.
1950’lere gelindiğinde polyester ‘‘mucize kumaş’’ olarak anılmaya başlanıyor. Bu senelerde polyester daha çok erkek takım elbiselerinde kullanılıyor ve henüz pahalı bir materyal. Bu kadar popüler olmasının sebeplerinin başında ise bakımının rahat olması geliyor.
Polyester kumaştan üretilmiş giysilerin yıkanması ve kuruması çok kolay. Ayrıca uzun uğraşlar gerektiren ütüye de ihtiyacı yok. Bu, kullanıcılarının iş yükünü hafifletiyor, polyester kumaşın daha çok tercih edilmesine neden oluyor.
Bir başka neden ise polyester kumaşların çok dayanıklı bir yapıya sahip olması. Özellikle işçi üniformalarında, uzun çalışma saatlerinin sonunda bile kumaşın formunun bozulmadığı görülüyor. Aşınmaya, çekmeye, esnemeye karşı dirençli bir kumaş olması da yine ‘‘mucize kumaş’’ söylemini doğruluyor.
Bu ‘‘mucize kumaş’’ aynı zamanda:
Hızlı kuruyor. Nem emiciliği düşük olduğu için bu kumaşla üretilen parçalar çabuk kuruyor. Bu sebeple endüstriyel yıkamalarda kurutma süresi kısa olduğu için enerji tasarrufu sağlıyor.
Solmaya dirençli. İplik derinden boyandığı için renkleri yıkanmaya ve solmaya karşı dirençli. Renkler uzun süre canlı ve parlak kalıyor.
Hafif ve ince. Polyester kumaşların iplikleri oldukça hafif, bu ipliklerden dökümlü kumaşlar da üretilebiliyor.
Mikro kanallı teknik örmeye uygun. Ter uzaklaştırıcı özelliğe sahip (Moisture-wicking) spor kumaşları üretilebiliyor.
Haşerelere ve küflere karşı dayanıklı. Çürümez ve bozulmaz yapıda.
Başka materyallerle karıştırılmaya uygun. Böylece pamuk ya da viskon gibi kumaşlarla karıştırılıp kullanım alanına göre konforu arttırılabiliyor.
Kolay ütü tutuyor, özellikle masa örtülük kumaşlarda çok kullanışlı.
Leke çıkarıcı kimyasallara dayanıklılığı yüksek olduğu için yıkama kolaylığı sağlıyor.
1960larda polyester üretimindeki rekabet artıyor, bu da fiyatların düşmesine sebebiyet veriyor. Böylece polyester kumaş daha geniş kitleler tarafından erişilebilir hale geliyor. Bu dönemde insan yapımı sentetik kumaşlar, doğal liflerden daha önemli sayılmaya başlanıyor. Moda endüstrisi, sentetik kumaşları öne çıkaran, parlak renkli, pürüzsüz, sade, ince ve farklı şekilli parçalarla adeta bir ‘‘gardolap devrimi’’ yapıyor.
Yalnız, polyesterin bu ‘‘patlayışı’’ 1970’li yıllarda tersine çevriliyor. Polyester artık çok fazla üretilmeye başlanıyor, piyasaya kalitesiz kumaşlar sürülüyor. Polyesterin ‘‘mucize kumaş’’ algısı, hızla ‘‘ucuz ve niteliksiz kumaş’’ algısına evriliyor. Bu dönemde hippie yaşam tarzının yaygınlaşması da doğaya dönüş mottosuyla doğal ipliklerin popülaritesini geri getiriyor.
Günümüzde ise polyester kumaş tekstil sektörünü domine eden kumaş türlerinden biri. Özellikle otel restoran tekstilinde, kurumsal giyim ve üniformalarda yaygın olarak kullanılıyor. 2023 yılında üretimin %57'sini oluşturarak tüm dünyada en çok üretilen elyaf olmaya devam ediyor.
Geri Dönüştürülmüş Polyester Kumaş
Polyester kumaşları rPET olarak adlandırılan geri dönüştürülmüş polyesterden üretmek mümkün. Bu yöntemle kullanılmış pet şişeler, giysiler ve endüstriyel atıklar polyester elyaf olarak geri kazanılıyor. Plastik atıklar toplanıyor, sınıflandırılıyor, temizleniyor, parçalara ayrılıyor ve pelet haline getiriliyor. Peletlerden üretilen polyester elyaflar ekstrüde edilerek iplik halini alıyor ve kumaş üretiminde kullanılabilir hale geliyor.
Polyester elyaflar aynı zamanda diğer elyaflarla karıştırılmaya da elverişli. Günlük hayatta kullandığımız tekstil ürünlerinin büyük çoğunluğu polyester karışımlı kumaşlarla üretiliyor. Peki polyester kumaşın kullanım alanları neler?
Polyester Kumaşın Kullanım Alanları
Polyester ve polyester karışımlı kumaşlar birçok işleve sahip. Bu da geniş bir kullanım alanı demek.
Saf Polyester Kumaşlar | Kullanım Alanları
Saf polyester kumaş farklı fonksiyonları nedeniyle çeşitli giyim ürünlerinde tercih ediliyor:
Spor kıyafetlerinde, esnek olduğu ve çabuk kuruduğu için.
Yağmurluk, mont gibi ürünlerde su itici özelliği sayesinde,
İş kıyafetleri ve üniformalarda dayanıklılığı ve kırışmaz yapısı sayesinde kullanılıyor.
Ev tekstilinde ise ucuz maliyeti ve kolay bakımı sayesinde perde, nevresim takımları ve minder - yastık dolgularında kullanılıyor.
Endüstriyel tekstil sektöründe emniyet kemerleri, filtre kumaşları, paraşüt, ip, çadır kumaşları, ambalajlar, çuval kumaşları ve halatlarda kullanılıyor.
Kesik elyaf iplik çekimi tekniğiyle üretilen masa örtülük kumaşlar ise otel ve restoran sektöründe sıklıkla tercih ediliyor. Bir polyester tipi olan bu kumaşlar pamuk görünümlü, yumuşak tuşeli ve mat bir görüntüye sahip. Hızlı kuruyup kolay ütülendiği için tasarruflu bir kumaş.
Polyester Karışımlı Kumaşlar | Kullanım Alanları
Polycotton
Polyester iplik, pamukla karıştırıldığında nefes alabilirliği kayda değer ölçüde arttığı için giyim sektöründe polyester - pamuk karışımı kumaşların -yani polycotton kumaşların kullanımı oldukça geniş. Gömlekler, tişörtler, okul ve iş üniformaları, nevresim takımları gibi birçok üründe tercih ediliyor.
Polyester - Elastan
Bu karışım kumaşlar esneklik ve dayanıklılığı bir arada sunduğu için spor giyim, mayo, tayt ve iç giyim ürünleri için birebir.
Polyester - Viskon
Viskonun dökümlü duruşu, polyester kumaşın renk canlılığı ve dayanıklılığı ile birleşince bluz, tunik, elbise, şal ve eşarp gibi görsel zenginliği fazla olan ürünlerde tercih ediliyor. Niltekstil’in polyester-viskon karışımlı ekose kumaşları oldukça popüler, yün benzeri görüntüsü sebebiyle çok beğeni alıyor.
Polyester - İpek
Dekoratif kumaşlarda, abiye, şal ve fular gibi ürünlerde ipek kumaş dokusunu iyileştirirken polyester ekonomik üretim sağlıyor.
Polyester - Yün
Sıcak tutan bir iplik olan yün ve bakımı kolay olan polyester karıştırılınca takım elbiseler, mont, kaban ve ceketler için uygun bir kullanım alanı yaratılıyor.
Sonuç Olarak,
Üretildiği ilk zamanlardan günümüze kadar geçen sürede, polyester iplikler ve kumaşlar hakkında tartışmalı ve değişken bakış açıları ortaya atılıyor. Bu tartışmaların yanında artık polyester kumaş, pamuğu da geride bırakıyor ve dünyada en fazla kullanılan kumaş unvanına sahip oluyor.
Teknolojinin de gelişmesiyle birlikte polyester kumaşların dezavantajlarının azaltılması için çalışmalar yürütülüyor. İplik olarak geri dönüştürülen pet şişelerle birlikte çevreci kaygılara çözüm aranıyor.
Polyester kumaş birçok durumda doğal elyaflardan üretilen kumaşlardan daha dayanıklı. Polyester tekstil ürünleri uzun ömürlü oldukları için daha yavaş yıpranıyor ve daha uzun süre kullanılabiliyor. Dayanıklılık gerektiren kullanım alanlarında polyester tekstiller alternatiflerine göre daha çevreci bir çözüm haline geliyor.
Nil Tekstil olarak, polyester kumaşlarımızı ve tekstil ürünlerimizi çevreye en az zarar verecek şekilde üretiyor, rekabetçi fiyatlarla uzun ömürlü ürünler sunuyoruz.
Referanslar
Textile Exchange, Materials Market Report 2024
Smelik, Anneke. (2023). Polyester: A Cultural History. Fashion Practice. 15. 1-21. 10.1080/17569370.2023.2196158.
Meikle, Jeffrey L. 1995. American Plastic: A Cultural History. New
Brunswick NJ: Rutgers University Press.
MSK, The Short History of Polyester Fabric, https://so-sew-easy.com/the-history-of-polyester/?utm_source=chatgpt.com
McClements D, 2022, Polyester: History, Definition, Advantages, and Disadvantages, https://www.xometry.com/resources/materials/polyester/?utm_source=chatgpt.com
Kaya S. Tekstil Dünyasında Polyester Kumaşın Yükselişi, 15.03.2025, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü Öğrenci Uygulama Haber Sitesi
Yorumlar